بلاگ
ابوریحان محمدبن بیرونی معروف به «بیرونی» به سال ۹۷۳ میلادی (۳۱۲ هجری شمسی) در خوارزم (خیوه) به دنیا آمد. مدت درازی در هند زیست. به سال ۱۰۴۸ میلادی، احتمالاً در غزنه (سجستان، افغانستان) از دنیا رفت. ایرانی بود و مذهب تشیع داشت و مذهب او با تمایلات عارفانه تلطیف شده بود. جهانگرد و فیلسوف، ریاضیدان، منجم، جغرافیدان و یکی از بزرگترین دانشمندان اسلام و با ملاحظه همه جوانب، یکی از بزرگترین دانشمندان همه اعصار است. روح نقاد و تسامح و عشق به حقیقت و شجاعت عقلی او تقریباً در قرون وسطی همانند نداشت. مدعی بود که «الله اعلم» نمیتواند عذرخواه جهل آدمی باشد.
گرچه خود بیرونی در سال ۴۲۷ قمری فهرست آثار خویش را فراهم و در آن ۱۰۳ اثر خود را که تا آن هنگام تألیف شده بود، ذکر و آنها را دستهبندی موضوعی کرده است، در همان زمان نیز ۱۰ اثر دیگرِ در دستِ تکمیل خویش را ذکر (آقامیرزا، ۱۳۸۸: ۱۰) و مسلماً تا پایان حیات (که در دوم رجب سال ۴۴۰ ق برابر با ۱۰۴۸ م اتفاق افتاده) کتب فزونتری کتابت کرده است که تعداد آنها را ۱۴۳ نوشتهاند؛ از جمله الجماهر فی الجواهر که در حدود سالهای ۴۳۳ تا ۴۴۰ ق نوشته شده است. خود او در مقدمه کتاب «الصیدنه»، یکی از واپسین نوشتههایش، گفته که سنش از ۸۰ سال گذشته و به سبب ضعف بینایی و شنوایی به ناچار کتاب را با دستیاری شخصی به نام «نهشعی» بهعنوان دستیار، تألیف کرده است. وی کتابهای چندی به زبان عربی در جغرافیا و ریاضیات و نجوم تألیف کرده است. مهمترین آثار او عبارتاند از:
۱. الآثار الباقیه عنالقرون الخالیه که در سال ۱۰۰۰ میلادی تألیف کرد و موضوع بحث عمده آن گاهشماری و مبدأ تاریخ اقوام مختلف است؛
۲. الاوتار درباره محاسبه وترهای دایره؛
۳. تحقیق ماللهند که گزارش و تاریخی از هند است و در غزنه حدود ۱۰۳۰ تألیف شده؛
۴. القانون المسعودی که دایرهالمعارفی نجومی به شمار میرود و از آن جهت که به سلطان مسعود غزنوی اهدا شده، چنین نام یافته است؛
۵. التفهیم لأواهل صناعه التنجیم که در سال ۴۲۰ هجری قمری تألیف شده و خلاصهای از ریاضیات و نجوم و احکام نجوم است.
از میان کتابهای متعددی که از ابوریحان بیرونی ترجمه شده آنچه از نظر علم ژئومورفولوژی اهمیت بیشتر دارند، دو کتاب زیر است:
نهایات الاماکن لتصحیح مسافات المساکن ترجمه احمد آرام از روی چاپ قاهره با عنوان فارسی اندازهگیری پایانهای جایها برای درست کردن مسافتهای جایگاهها. این کتاب دو نسخه دارد: یکی در کتابخانه فاتح استانبول که در آنکارا به تصحیح محمدبن تاویت الطنجی چاپ و نشر شده و دیگری چاپ قاهره که با کمال دقت تصحیح شده و بدون غلط است. شماره صفحات اصل کتاب ۳۴۰ صفحه است.
الآثار الباقیه عنالقرون الخالیه که یک بخش از آن توسط اعتضادالسلطنه و ملاعلی محمد اصفهانی به سال ۱۳۵۲ ترجمه شده و مطالب فراوانی مربوط به مباحث جغرافیایی و ژئومورفولوژی در آن نوشته شده است.